jaar4 n9

XXL TiRiTator           Maya              jaar4 n9

---

Van de redactie

Ze geloofden in duizend verschillende goden, waren bekwame sterrenkijkers en waren geperfectioneerd in het bouwen van piramide tempels. Maar hoe kwamen ze in Mexico terecht? Welke taal spraken ze? En hoe zag hun dagelijks leven er uit? In deze XXL TiRiTator kom je er echt alles over te weten. Zo ook over het feit dat zij volgens iedereen voorspeld hebben dat de wereld dit jaar zal vergaan. Heb ik je al een beetje warm gemaakt voor dit nummer? Ik hoop het! In ieder geval veel leesplezier gewenst.

---

Cartoonrubriek

---

De Maya

Zo'n 500 jaar geleden, vanaf 1520 na Christus begonnen de Spanjaarden in Yucatán, het schiereiland van Mexico waar de Maya leefden, met veroveringen. Al snel betekende dit het einde van de Mayabeschaving en het begin van langdradige conflicten. Het verlies van de Mayabeschaving betekende het verlies van een beschaving die stamde uit 2000 voor Christus. En het verlies van een beschaving die als enige van alle indianenstammen in geheel Amerika (zowel noord als zuid) over een schrift beschikte.

Hoe kwamen de Maya en anderen beschavingen in Noord- en Zuid-Amerika terecht?

Wetenschappers weten het niet zeker maar ze denken dat het in de laatste ijstijd is gebeurd. Dus zo'n 20 tot 25 duizend jaar geleden. Toen werden Azië en Amerika niet meer door zee gescheiden en verbonden gletsjers de twee continenten met elkaar. Door deskundigen wordt gedacht dat nomaden toen vanuit de oostpunt van Siberië naar Alaska zijn gereisd. Dit verbindende stuk werd de Beringstraat genoemd. Na de oversteek van de Beringstraat zijn de nomaden steeds verder naar het zuiden getrokken waar het klimaat beter was en waar meer voedsel was.

Wie waren en waar woonden de Maya?

De Maya bestonden uit verschillende stammen. Ondanks dat zij onderling niet altijd precies dezelfde tradities en goden hadden was al rond 2000 v. Chr. een duidelijke eigen cultuur ontwikkeld: de Mayacultuur. Hun gebied omvatte voornamelijk het schiereiland van Mexico genaamd Yucatán en Guatamala. Maar ook andere tegenwoordig Mexicaanse staten en Zuid-Amerikaanse landen zoals Honduras en El Selvador werden beïnvloed door de cultuur van de Maya.

Nu we de inleiding hebben gehad kunnen we echt gaan beginnen. Alleereerst een hoofdstuk over geschiedenis vervolgens over het geloof en schrift (<dit valt niet los van elkaar te zien) dan over de sterrenkunde en de kalender.

 GESCHIEDENIS

De preklassieke periode 1800 v. Chr tot 300 na Chr. 

Het oudst gevonden bewijs van aanwezigheid van de mens in het

Mayagebied komt uit 5000 v. Chr. Dit bewijs variëerd van stenen gereedschap tot potten.

Met het ontstaan van de Olmec-beschaving in de preklassieke periode 1500 v.Chr. tot 300 n.Chr. ontstond de eerste echte cultuur in de regio. De Olmecs vestigden zich aan de kust van Mexico en worden beschouwd als de eerste uitvinders van onder andere de kalender en het hiëroglyfische schrijven op het Westelijk halfrond. Hoewel archeologen niet weten wat de exacte relatie tussen de Olmecs en de Maya was, is het duidelijk dat de kalender en hiëroglyfen van de Maya gebaseerd zijn op die van de Olmecs.

De ontdekking van de landbouw tussen 5000 en 1000 v. Chr. betekende een bloeiende cultuur in de buurt van Guatamala waar de grond het vruchtbaarst was. Zo ontstond geleidelijk aan een stadstatencultuur die volkomen afhankelijk was van het omliggende platteland. Dit betekende het begin van de klassieke periode

De klassieke periode 300 tot 900 na Chr.

Het begin van de klassieke periode van de Maya betekende ook het plotseling ten onder gaan van de Olmeccultuur. In de ontstane stadstatencultuur ontwikkelde zich al snel een hiërarchische samenleving. Gecentraliseerde overheden met aan het hoofd een koning heerste over duidelijk begrensde territoria. De vroegste monumenten uit deze tijd bestaan uit eenvoudige, soms met cement bedekte grafheuvels. Maar al snel ontwikkelde deze zich tot gigantische piramide tempels. In deze tijd tellen hun steden een grotere bevolking dan waar dan ook ter wereld. Belangrijke uitvindingen uit deze periode zijn de nul in de wiskunde (deze werd tot de middeleeuwen niet in europa gebruikt) en de perfectionering van het schrift, wat heel erg knap is voor een samenleving die niet eens het wiel heeft gekend.

De post-klassieke periode 1000 tot 1500

Na 900 nam de bevolking in noord Yucatán plots enorm af. Dit kwam door droogte, een afname in de handel en politiek verval. De ooit zo grote steden werden verlaten en ze veranderen in ruïnes. De Maya trekken nu naar het Yucatán peninsula waar ze in vrede leefden tot 1100 na Christus. Op dat moment nemen de Maya uit Mayapan de macht over. Wat ze tweehonderd jaar volhouden tot de Maya uit het voormalige Uxmal hun stad in 1411 vernietigen en er de stad Mani stichten. Tot de verovering van de regio door de Spanjaarden werden hier regelmatig oorlogen gevoerd door rivaliserende Maya groeperingen.



Offergave aan Itzamna



 HET GELOOF EN SCHRIFT

De Maya hadden verschillende ideeën over de wereld; plat en vierkant als een maisveld of rond als een schildpad. De Maya vereerden een groot aantal bovennatuurlijke wezens en goden. De kosmos had volgens de Maya drie verschillende bestaansniveaus, namelijk de aarde, de hemel en de onderwereld. Deze Mayaonderwereld kon bereikt worden via een grot en onderaardse tunnels. In de Mayaonderwereld huisden de oude Mayagoden van de dood. De zon en de oude god Itzamna domineerden volgens de Maya de hemel. Opvallend aan de Mayagoden is dat het concept van goede en kwade goden voor de Maya niet lijkt te tellen. Mayagoden waren altijd zowel goed als kwaadaardig. Zolang men maar aan ze offerden. Iets wat de Maya dan ook deden. Rituelen zoals het offeren gingen nipt samen met astrologische data. De Maya offerde ook mensen. Voornamelijk krijgsgevangenen.





De codex van Dresden



In cenote, bovengrondse poelen, werden zowel offers als juwelen en voedsel als mensenoffers gegooid bij wijze van offergave en zo ook boven op de Maya tempels. Kosmetische berekingen en godsdienstige mythes werden door de maya opgeschreven met behulp van hun ver ontwikkelde schrift. Voor de wetenschappers was en blijft het moeilijk om dit schrift te ontcijferen aangezien de Spanjaarden op 4 na alle Maya codexen hebben vernietigd. Dit deden ze omdat ze het als werk van de duivel beschouwden. In hun codexen schreven de Maya wanneer de data gunstig waren om het land te bewerken enzovoort.

 STERRENKUNDE EN DE KALENDER

De Maya waren zulke goede astologen dat hun kennis tot de dag van vandaag op sommige fronten nog niet geëvenaard is. De Maya maakten 3 kalenders.De ene namelijk de lange telling, waarvan de cycli hier rechts te vinden zijn, was bedoeld voor historische doeleinden en hiermee berekende men wat in de toekomst zou gaan gebeuren of noteerde men wat in het verleden was gebeurd.
Ook had men de Haab als burgerlijke kalender deze telde 365 dagen maar aangezien de Maya geen schrikkeljaar systeem kenden verschoven de seizoenen elke 4 jaar een dag.
Als laatste kende men de Tzolkin-kalender, die voor religieuze doeleinden werd gebruikt

2012
Elk van de drie Mayakalenders bestond uit verschillende cycli. Een cyclus voor de dag, voor het jaar enzovoort. De vijfde cyclus van de Lange telling is de Baktun. Één Baktun duurt zoals het tabel hierboven laat zien 394,3 hedendaagse jaren. De huidige dertiende baktun periode eindigt op onze 21 december 2012 en sommige mensen zien hierin het einde van de wereld.



De Maya kalender

 Nu steeds meer Maya tempels worden ontdekt in de dichte jungle van Yucatán wordt steeds duidelijker dat de ligging van de Maya tempel van het grootste belang was. Vaak werden de deuren en de ramen zo gebouwd dat de Maya de opkomst en ondergang van bepaalde sterren konden bestuderen. De Maya gaven bepaalde hemellichamen namen of linkten ze met Mayagoden. Ook bestudeerden ze de loop van de sterren en planeten.





 Voor de nieuwsgierige lezers 
Hier volgen nog een aantal links. Die je kunnen helpen bij een eventuele spreekbeurt over dit onderwerp:
-Wil jij wat lezen over hoe de Maya rekenden? Volg dan deze link.
-Of wil jij misschien wat lezen over het religieuze balspel van de Maya? Volg dan deze link.

Door mij gebruikte bronnen:
http://www.dosmanosnederland.com/dutch/OverLatijnsAmerika/cultuur/maya.php

http://www.larutamaya.nl/cultuur.php

http://www.scholieren.com/werkstukken/2989

http://www.scholieren.com/werkstukken/15774

http://nl.wikipedia.org/wiki/Mayacultuur

http://www.mayasite.nl/

http://www.ontdekmexico.com/De_Maya.htm
http://www.bezigebijen.nl/reisverhalen/maya_route/mayacultuur.shtml

---

Muziek van de week

De achternaam van deze muzikant past wel erg bij het thema van deze TiRiTator. Namelijk Maya. Maar met een toepasselijke achternaam kom je natuurlijk niet meteen in de TiRiTator! Dit is ook gewoon een mooi nummer. Het heeft iets arabisch maar is voornamelijk westers. Luister maar eens naar This is my life van Edward Maya!

---

Wat is echt en wat is nep?

De Maya hadden een eigen schrift. Meestal schreven ze codexen maar soms grafeerden ze ook stèles. Deze getekende stèle hiernaast is helemaal niet zo echt als hij er uit ziet! Zes van de twaalf plaatjes komt uit het leven van vandaag en de Maya kunnen het nooit bedacht hebben? Zie jij ze? Het antwoord staat onderaan deze TiRiTator bij de rubriek Antwoorden. Veel zoekplezier.

---

Gadgets

Dit keer heb ik een tweetal wel héél leuke gadgets voor jullie!

Zo heb je hier rechts de Scratsch Map. De Scratsch Map is een mooie persoonlijke wereldkaart waarbij je de landen waar je al een keer bent geweest kunt wegkrassen! Miscchien wel naar Mexico om de monumenten van de Maya te bezoeken. Ga naar deze site om de kaart (met beschermhoes) te kopen of voor meer informatie.



Hier een leuke hoes voor rondom je iphone/ipod. Wanneer je hem tegen je oor aan houdt lijkt het namelijk of je een groot oor hebt





Een bakje die satéprikkers bij elkaar houdt is vaak maar erg saai. Vind je ook niet? Dan is Cactooph de oplossing voor jou! Zet je cactus vol met satéstokjes of tandenstokers en haal er telkens een uit wanneer je er eentje nodig hebt. Volg deze link om er eentje te kopen.

---

Dinguz
In de rubriek Dinguz is het de bedoeling dat jullie raden over welk voorwerp ik het heb. Dit doe ik door het voorwerp te omschrijven. Dit keer heeft het voorwerp iets te maken met de Maya! Hier zijn de aanwijzingen:
-Het hangt
-Het is in vakjes opgedeeld en elk vakje heeft zijn eigen nummer
-Schrijf wat je schrijven wil
-Er is er ook een voor 2012
Weet jij al wat de Dinguz van dit keer is? Het antwoord staat bij in het laatste stuk van deze TiRiTator!

---

Wistjedat...
...de Maya nooit het wiel hebben gekend? Of in ieder geval niet gebruikt?
...een van de Maya tempels vandaag de dag tot de 7 Nieuwe Wereld Wonderen behoort? Dat is namelijk de piramide van Kukulcàn en wel om een speciale reden. Volg deze link voor meer informatie
...de Spanjaarden zo gemakkelijk van de Maya konden winnen doordat ze ziekten met zich mee namen waar de Maya nog geen weerstand tegen hadden ontwikkeld? Hierdoor stierf een groot deel van de Mayabevolking.

---

Antwoorden

Rechts staat het antwoord van 'Wat is echt en wat is nep?'

Het antwoord van de Dinguz is een kalender.

---

Volgende week...
...Gaat de TiRiTator over Gadgets! Die kleine hebbedingetjes die ons leven zo veel makkelijker maken!

© TiRiTator